Den mørkaste månaden av året blir lyst opp av eit økolitterært stjerneskot.

Men så kom kulda. Snøen kom. Det blei kvit jul. Men eg tar det ikkje lenger for gitt. Klimaendringar trugar menneskeheita. Kan kunst snu endringar til det positive? Kan du, som kunstnar, redde verda? Det finnst dyktige, etablerte kunstnarar som trur det, og brukar heile arbeidstida si til det. Forfattarar som Brit Bildøen har ein «miljøhelt» som protagonist (Adam Hiorts veg). Espen Stueland skriv essayistisk og historisk-kritisk om folk vs. natur, Kristoffer Flensmark skriv frå synsvinkelen til ein bjørn (Stilla en bjørn), mens Angela Rawlings lagar eit «dyrisk språk» (i t.d. Nord). På kvar sine måtar gir dei språk til miljøet, eller lagar eit språk for miljø.

Men endeleg kom nyttårsstormen.

Så no ser eg mot dei som prøver å gi eit språk for miljø. Nokre av dei brukar språket polemisk eller retorisk, til å ytre meiningar; moralisere. Sjølv blir eg lettast rørt og påverka av kunst som ikkje vil prakke på meg ei meining. kanskje jeg skal holde pusten er eit døme på god økolitteratur. Ming Unn koplar menneske til miljøet. Ho koplar eit «jeg» til havet, og pust til sjødjupet. Mellom «jeg» og miljøet er kroppen. «Jeg» opplever sin eigen kropp i møte med eit medmenneskes kropp. Her er eit «jeg» som vender seg mot eit «du». «Du» er tilsynelatande tilstades, men også distansert. Det som går opp, er forholdet mellom kropp og hav. Diktaren rekvisittane som blir brukt: øyre, knehase, kragebein, neglar, porar, auge: Diktaren teiknar opp ein «punkt - til - punkt» - teikning, som ein som lesar fyller ut. Det lagar bildet av ein kropp. Det siste punktet på teikninga er auget, som opnar seg opp til eit hav. Det absurde elementet til trass: Diktet har eit konkret nivå. Det konkrete nivået gir meining nok. Men ein kan også gå under huda på språket. Ein kan leike seg med tanken på det som ikkje går opp, som vink til å legge øyrene attover, å leggje seg flat, og auger som sym over. Legger «jeg» seg bak nokon sitt øyre, skriv ho seg inn bak eit øyre, eller legg ho seg flat? Kven underkastar seg kven?

Ein kan lese diktet frå eit feministisk synspunkt. Ein kan sjå diktet i perspektiv av ein kulturhistorie der kvinner har undergrave eigen integritet og har utsletta seg sjølv. Ein kan lese diktet antiantroposofisk; frå ein stad der menneskets posisjon og viktigheit blir tona ned. Eit «jeg» gjer seg liten: Jeget legg seg bak eit øyre, i ei knehase, under neglane. Tilslutt er «jeg» så smått at det kryp inn i auget til «deg». Det gjer «du» til eit hav, til ein gud. «Jeg» utsletter tilsynelatande seg sjølv. Men gjer «jeg» det for kjærleiken? Eller for miljøet?

Ein altså lese diktet økolitterært. Det kan vere ei smertefull påminning om at bio - og økosystem klarar seg utmerkt utan menneske. Men menneske klarar seg ikkje lenge om balansen på kloden blir skipla. Skulle vi miste biene, skulle pollinering stoppe, då stoppar næringskjedene som vi føder av.

Eg anar ikkje om Ming Unn hadde som intensjon å berøre slike tema. jeg skal holde pusten kan vere av dei dikta som er større enn seg sjølv. Dikt er gjerne klokare enn diktarar.
Difor er det vel at nokre diktarar diktar. Andre diktarar skriv sanninga.
Dei skildre det å vere menneske. Dei søkjer det å skildre dette livet på mest muleg presist vis.
Nokre diktarar er som prosaistar: Dei vil fortelje ei historie. Men fordi dei vel eit særleg kresent språk og ei særleg form:
Fordi dei bryt setningar opp
og fordi dei har ujamn høgremarg
så blir teksten kalla dikt og ikkje prosa.
Nokre diktarar fortel
liksom ubetydelege historiar:
Fortel utan plot eller dramatikk
fortel kva som helst
men gjer det med eit best muleg språk.
Og kva er eit godt språk.
Nokre diktarar sitt språk er godt
fordi det kjennest ekte og genuint. Ein høyrer stemma til diktaren,
og kjenner at det blir fortalt rett frå hjartet.
Andre sine diktarar sitt språk er godt fordi det syng.
Og så er det dei som lagar nye ord. Dei samanstiller ord på overrumplande og uføreseielege måtar. Språket blir nytt. Verda blir nytt. Og tankegangen vår blir ny.
kanskje jeg skal holde pusten gjer fleire av desse tinga. Ming Unn fortel ei historie, og lagar, med historia, eitt bilde. Det er både eit narrativ, og eit einskild poetisk nedslag. Språket kjennest naturleg og ikkje tvunge. Språket distraherer ikkje.

Eg kårar kanskje jeg skal holde pusten til det beste verket frå desember fordi det er viktig. Men det er også god kunst, er godt handtverk og er både leiande, talande, bestemt - men ope og absurd.

Mette Karlsvik